تز WTO - چکیده پژوهش

تز WTO قسمت دوم

چکیدة پژوهش

تأثیر پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت بر خدمات برق عنوان تحقیقی است که قصد دارد در زمینة خاص صنعت برق با WTO آشنا شود و با طرح ویژگی‌های خاص صنعت برق، دیدگاه‌های موجود در زمینة تجارت برق و خدمات برق را مطرح نماید.

باتوجه به اینکه مبحث انرژی و به‌ویژه الکتریسیته در سازمان جهانی تجارت موضوع جدیدی است و از تشکیل این سازمان و انعقاد موافقتنامة  GATSمدت زمان زیادی نمی‌گذرد، در پژوهش تلاش شده‌است آمار و دیدگاه‌های مختلف جهانی در مورد تجارت برق و تجارت خدمات برق،  با تکیه بر اینترنت مورد استفاده قرار گیرد و از طریق مراجعه به کتابخانه و مطالعة مدارک و مستندات وزارت نیرو، روند 6 سالة اخیر صنعت برق ایران در زمینة مورد بحث بررسی گردد. در همان حال به دلیل عدم شکل‌گیری تجربیات کشورهای مختلف در زمینة اثرات الحاق بر خدمات برق در سری‌های زمانی، پژوهش به پرسشنامه نیز متوسل شده‌است.

در مبانی نظری تحقیق از یک سو تلاش شده‌است مباحثی نظیر چرخة رانکین، چرخة برایتون و نقطة تنگش به زبان ساده مطرح گردد و با پیشنهاد روشی برای محاسبة قیمت تمام‌شدة برق، نشان داده شده‌است  که چگونه تفاوت نرخ ارز و نیز تفاوت قیمت‌گذاری سوخت می‌تواند به تفاوت در نسبت هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای منجر شود و از آن طریق بر نوع تجهیزات و نوع نیروگاه تأثیر بگذارد.

از سوی دیگر پیوستن به  WTOنه یک مقطع، بلکه یک روند درنظر گرفته شده‌است زیرا الحاق مراحل مختلفی دارد، مقدمات آن نیز آزادسازی تجارت و خصوصی سازی اقتصاد را دربر می‌گیرد. پس از الحاق هم بسیاری از موافقتنامه‌ها، فرصت و مهلتی برای اجرا پیش‌بینی کرده‌اند. با چنین تعریفی مقررات موردنظر نه‌تنها شامل مبانی مندرج در گات و مقررات موجود سازمان جهانی تجارت می‌شود، بلکه مذاکرات و تفاهم‌های دو یا چندجانبة کشورهای عضو به‌ویژه پیشنهادها و دیدگاه‌های اعضا را شامل می‌گردد. زیرا این پیشنهادها نیز در زمرة اسناد و مدارک  WTOمی‌باشند که دیر یا زود به این یا آن شکل به تصویب خواهندرسید.

این دیدگاه‌ها نیز در فصل دوم که به مبانی نظری تحقیق اختصاص دارد ذکر شده‌است تا کارشناسان محترم صنعت برق با دیدگاه‌های موجود در زمینة تجارت برق آشنا شوند. شیوه‌های گوناگون ارائه خدمات مشمول GATS و حتی تعریف جنبة کالایی و جنبة خدماتی بخش برق در زمرة این موارد است.

به این ترتیب فصل دوم به مرجعی تبدیل شده‌است که پس از ذکر پیشینة تحقیق و برخی از نظریه‌های تجارت بین‌الملل، به سه بخش زیر تقسیم می‌شود:

در بخش اول سازمان جهانی تجارت معرفی شده‌است. به ویژه تفاوتهای اصلی WTO با گات، مزایای ده‏گانة سازمان جهانی تجارت، معرفی مخالفان جهانی شدن، و تمایز تجارت کالا و تجارت خدمات مورد بحث قرار گرفته‌است. در همین بخش استانداردهای مرتبط با تجارت جهانی در مورد صنعت برق مورد اشاره قرار گرفته‌است و برخی از مباحث مطرح شده در سازمان جهانی تجارت که به الکتریسیته به صورت کالا یا به خدمات برق مربوط می‏باشد، ترجمه شده‌است.

در بخش دوم، صنعت برق و جایگاه آن در اقتصاد ایران معرفی شده‌است و با ارائه آخرین آمار مربوط به تولید، انتقال، توزیع، مصرف و بهای برق در ایران و جهان، اهمیت و دورنمای رشد صنعت برق ترسیم گردیده‌است. در این بخش انواع نیروگاه‌ها، منابع انرژی و آلودگی آنها، و نیز انواع انرژی‏های تجدیدپذیر به اختصار بیان شده‌است و  ویژگیهای عمومی و خاص صنعت برق ایران ذکر شده‌است.

در بخش سوم، برق ایران در عرصة بین‏المللی مورد توجه قرار گرفته‌است و با بیان انواع سرمایه‏گذاری، موانع موجود در راه مشارکت سرمایة خارجی و واردات و صادرات برق یا خدمات مربوطه ذکر شده‌است و اقداماتی که برای رفع موانع یاد شده از طریق آزادسازی و خصوصی سازی آغاز شده، بیان گردیده‌است. همچنین با ذکر نمونه‏هایی در سطح جهانی یا منطقه‏ای، تأثیر آزادسازی بر رشد صنعت برق نشان داده شده‌است.

گذشته از فصل دوم که همة موارد فوق را دربر می‌گیرد، تحقیق شامل چهار فصل دیگر می‌شود. مجموعة این فصل‌های پنجگانه عبارتند از: کلیات، مبانی نظری تحقیق، روش تحقیق، تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها و تبعات احتمالی الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت در مورد صنعت برق، نتیجه‌گیری و پیشنهادها.

در پژوهش 6 فرضیة زیر مطرح شده‌است:

1.         پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت با واقعی شدن هزینة برق مصرفی رابطه دارد.

2.          پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت با استفادة مطلوب از انرژیهای بدون آلودگی رابطه دارد.

3.          پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت با افزایش تولید برق رابطه دارد.

4.          پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت با افزایش برق مصرفی رابطه دارد.

5.          پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت با بهبود کیفیت انتقال برق رابطه دارد.

6.          پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت با بهبود توزیع برق رابطه دارد.

در پرسش‌های مختلف، هریک از فرضیه‌ها از جنبه‌های گوناگون مورد سؤال قرار گرفته‌است. منجمله در مورد فرضیة اول، نتایج پرسش‌ها نشان می‌دهد که:

1.         در مراحل اولیة الحاق، نرخ ارز یکسان می‌شود و در نتیجه نوع نیروگاهی که احداث می‌گردد با محاسبات واقعی انطباق خواهد داشت.

2.     در مراحل اولیة الحاق، جذب سرمایة خارجی تسهیل می‌شود و در نتیجه پروژه‌های احداث نیروگاه طبق زمانبندی تمام می‌شود و قیمت تمام‌شدة برق کاهش می‌یابد.

3.         با رونق گرفتن تجارت خارجی، قیمت برق مصرفی به قیمت آن در کشورهای دیگر نزدیک می‌شود.

4.     با افزایش مبادلات برق با کشورهای همسایه، بار پایه به نسبتی بیشتر از بار پیک افزایش می‌یابد و در نتیجه قیمت تمام‌شدة برق مصرفی کمتر می‌شود.

5.     در جریان الحاق، فن‌آوری پیشرفت می‌کند و شبکه نیز از تولید جدا می‌گردد و مستقل عمل خواهدکرد. در نتیجه می‌توان با اهرم تعرفه، قیمت برق مصرفی را واقعی کرد.

6.         تحت تأثیر الحاق، خدمات برق از کالای برق تفکیک می‌شود و قیمت برق را بازار تعیین خواهدکرد.

7.     با گسترش روابط منطقه‌ای منجمله در زمینة صادرات برق، تأمین برق در ساعات پیک ساده‌تر صورت می‌گیرد. باتوجه به تأثیر متقابل قیمت بازار و قیمت تمام‌شدة برق، این امر هزینه را واقعی‌تر می‌کند.

8.     در جریان الحاق، کاربرد استاندارد در صنعت برق گسترش می‌یابد و به‌کار گرفتن تجهیزات استاندارد، از تلفات جلوگیری می‌کند، راندمان را افزایش می‌دهد و قیمت را واقعی می‌کند.

با توجه به محدودیت‌های تحقیق و ارتباط پسین و پیشین بخش برق با دیگر بخش‌ها، پژوهش حاضر را می‌توان مقدمه‌ای بر پژوهش‌های بعدی در این زمینه به‌حساب آورد. اثر الحاق بر صنایع بالادستی و پایین‌دستی برق، اثر الحاق بر خدمات فنی-مهندسی صنعت برق و اثر الحاق بر صنایع انرژی‌بر هریک می‌توانند موضوع پژوهش جداگانه‌ای باشند.