در تاریخ 29 خرداد 87 با حضور آقای پیرهادی نماینده شرکت پیشتازان هوشمند داده در دفترمرکزی مؤسسه IEHT ، نحوه ایجاد کتابخانه دیجیتال مؤسسه و نیز استفاده از کتابخانه شرکت های هوشمند و آرین در محیط اینترنت تشریح شد.
قبل از هرچیز باید به هوشمندی مؤسسین این شرکت و سایر افراد خوش فکر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات آفرین گفت. اصطلاح قدیمی از آب کره گرفتن، امروزه به کمک IT امکان پذیر شده است. یک نمونه ساده از این امر، صفحه ایمیل یاهو است. این شرکت هم از گذاشتن تبلیغات و هم از نگذاشتن تبلیغات درآمد کسب می کند. شرکت هایی به یاهو پول می دهند تا هنگامی که دیگران ایمیل خود را می خوانند، تبلیغ آن شرکت ها را در حاشیه نامه خود ببینند. این کار طبیعی است زیرا یاهو به این شرط ایمیل رایگان در اختیار افراد گذاشته است که آنان اجازه چنین تبلیغاتی را بدهند. این موضوع در همان ابتدای افتتاح ایمیل، با زدن یک تیک در یک مربع کوچک، به صورت اینترنتی مورد توافق فرد قرار گرفته است. اما ممکن است پس از مدتی، کسی که از ایمیل استفاده می کند، این تبلیغات را مزاحم حس کند و انتظار حذف آنها را داشته باشد. در اینجا باز یاهو دست به کار می شود. هنگامی که صفحه ایمیل خود را باز می کنید، از شما پرسیده می شود آیا تمایل دارید تبلیغات حذف شود و شما جای بزرگ تری برای خواندن متن نامه خود در اختیار داشته باشید؟ بدیهی است که یاهو در ازای این کار، یعنی نگذاشتن تبلیغات، مجدداً درآمد کسب می کند! اما این بار نه شرکت آگهی دهنده، بلکه خواننده ایمیل است که باید وجه سالانه ای بپردازد.
کار دو شرکت آرین و هوشمند نیز که بخشی از آن از طریق سایت های www.iraket.com و www.arianbook.com قابل دسترسی است، یک کار دو وجهی است. یعنی شرکت کتاب های شما را به رایگان اسکن می کند و آن ها را تحت وب قرار می دهد و تعهد می کند که هروقت هم شما کتاب جدیدی داشته باشید، اسکن آن را به رایگان انجام دهد. در عوض، شرکت به کتاب های تازه ای دسترسی پیدا کرده است و آنان را در اختیار دانشجویان و علاقمندان سراسر کشور قرار می دهد. منبع درآمد شرکت نیز از سه طریق تأمین می شود. اگر شما قصد نداشته باشید حق استفاده از کتاب ها را در اختیار آن شرکت قرار دهید، پرداخت پول اسکن با شما است. اگر بخواهید کتابخانه ای مخصوص به خود ایجاد کنید، هزینه نرم افزار با شما است. اگر شما یا دانشجویان و همکاران شما بخواهند از کتاب های شما و دیگر کتاب ها در سایت شرکت مذکور استفاده کنند، حق عضویتی به ازای هر شش ماه پرداخت می کنند. جزئیات کار به شرح زیر است:
1. اسکن
برای کتاب های معمولی، شیرازه باز می شود و در هر دقیقه 180 صفحه اسکن خواهد شد. اما کتاب هایی که نفیس هستند و نباید باز شوند، به شیوه سخت تر و با اسکنر دیگری از بالا اسکن می شوند. البته کتاب ها در زمان اسکن شدن، به صورت خودکار ورق می خورند. متن لاتین از قابلیت OCR کامل برخوردار است. یعنی هر واژه در متن قابل جستجو می باشد. اما برای متن فارسی، فهرست مشروحی تهیه می شود که آن فهرست قابل جستجو است. از نظر حجم، یک کتاب متن 200 صفحه ای تنها حدود 3 مگابایت حجم اشغال خواهد کرد. اما اگر کتاب مصور باشد و با کیفیت خوب (300 DPI) اسکن شده باشد و قابل جستجوی واژه به واژه باشد، یک کتاب 100 صفحه ای ممکن است فایلی به حجم 40 مگابایت ایجاد کند.
همچنان که گفته شد، اسکن کتاب ها به رایگان صورت می گیرد. کتاب های تکراری scan نمی شود، اما اگر چاپ جدیدتری باشد، جایگزین نسخه قبلی می گردد.
2. نرم افزار
در سایت شرکت که با عنوان Iraket eBook Library مشاهده می شود، بر مبنای نام کتاب، موضوع، نویسنده (مترجم، ویراستار، مصحح، گردآورنده)، و ناشر، جستجو امکان پذیر است. البته در مورد متن لاتین، جستجوهای معمول در ویرایشگرهای موجود نیز طبعاً صورت می گیرد. اما در متن فارسی، جستجو در فهرست تشریحی انجام می شود. عکس جلد، نام کتاب، عبارات هم ارز و کد 5 رقمی کتاب قابل جستجو است.
این نرم افزار، امکاناتی برای تعیین حدود استفاده از کتابخانه فراهم می کند. مؤسسه می تواند نرم افزار را با نام کتابخانه خود در ازای مبلغ یک میلیون تومان دریافت کند و آن را روی server نصب کند تا در شبکه داخلی یا اینترانت مورد استفاده قرار گیرد. البته قراردادن برنامه تحت وب نیز امکان دارد، هرچند از نظر سرعت و امنیت، مشکلاتی به وجود می آید. حجم این نرم افزار 17 مگابایت است و از طریق سایت یا توسط لوح فشرده در اختیار مؤسسه قرار می گیرد. علاوه بر آن، هر یک از کلاینت ها نیز نرم افزاری با حجم 5/5 مگابایت را از روی سایت دانلود می کنند که reader نام دارد.
3. عضویت در کتابخانه
مؤسسه می تواند کتابخانه خود را برای خود نگه دارد یا امکان share را فراهم کند تا هم از کتابخانه های دیگر استفاده کند و هم دیگران به کتاب های این مؤسسه دسترسی داشته باشند. اما اگر یک دانشجو بخواهد خودش از کتابخانه استفاده کند، باید عضو شود و هر شش ماه، مبلغ ناچیزی (شش هزار تومان) به عنوان حق عضویت بپردازد.
در هر دو حالت، برنامه به صورتی نوشته شده است که مقررات آن شبیه کتابخانه های دانشگاهی فیزیکی باشد. عضو کتابخانه می تواند به صورت آنلاین، کتاب را صفحه به صفحه بخواند، هر صفحه را در یک فایل ذخیره کند، یا از آن صفحه print بگیرد. اما این کار در مورد کل کتاب امکان پذیر نیست.
به دانشجو این امکان داده شده است که در هفته فقط 3 کتاب را به صورت کامل دانلود کند. البته یک کتاب را می توان چندین بار کپی کرد. اما مهم این است که کتاب به فرمت pdf تبدیل نمی شود و تنها با برنامه خاصی که شرکت به رایگان در اختیار افراد گذاشته است باز می شود. طبیعی است که همان برنامه، مدت امانت بردن کتاب را هم تعیین می کند! یعنی پس از گذشت 10 روز، فایل spire می شود و اگر دانشجو دوباره به آن نیاز داشته باشد، باید آن را مجدداً دانلود کند یا به عبارتی، از کتابخانه قرض بگیرد.
این روش را به ویژه می توان در آموزش الکترونیکی مورد استفاده قرار داد زیرا هم کار کردن با آن ساده است و هم امنیت مناسبی دارد و حقوق مالکیت معنوی در آن رعایت می شود.
علیرضا قراباغی
15 تیر 87