وبلاگ به مثابه یک رسانه

همشهری آنلاین - محمدرضا فهمیزی: (خلاصه شده)

تا پیش از عمومیت یافتن اینترنت، رسانه‌ها تعریفی کلیشه‌ای و کارکردی محدود داشتند، اما با گسترش اینترنت و فرزندان بعدی آن از جمله: سایت‌ها، روزنامه‌های الکترونیکی و وبلاگ‌ها، مرزهای دنیای رسانه‌ها توسعه شگفت‌انگیزی یافت و رسانه‌های جدید قدرتی بسیار بیشتر از نسل قبلی خود یافتند.

در این مقاله هدف این است که به اهمیت و کارکرد وبلاگ به عنوان یکی از تأثیرگذارترین و مهم‌ترین رسانه‌های هزاره سوم میلادی بپردازیم.

تاریخچه وبلاگ
نخستین بلاگی که چنین نامی داشت در سال 1994 توسط «دیو وینر» به وجود آمد. اما واژه وبلاگ برای اولین بار در سال 1997 توسط  «جان بارگر» در سایت robot wisdom به کار برده شد. تعداد وبلاگ‌ها در آغاز بسیار اندک بود، به نحوی که تا سال 1999 تنها 23 وبلاگ وجود داشت. این رقم در اواسط سال 2000 به بیش از 1000 و دو سال بعد به بیش از نیم میلیون رسید.

 در حال حاضر نیز به نوشته سایت ایتالیایی کانا وب بیش از 2/27 میلیون وبلاگ فعال وجود دارد و روزانه بیش از 75 هزار وبلاگ به آنها افزوده می‌شود (البته تعداد  کل وبلاگ‌های فعال و غیرفعال شاید از 100 میلیون هم بیشتر باشد).

محتوای وبلاگ‌های اولیه غالباً شامل: مجموعه‌ای از لینک‌ها و توضیحات متناسب با علاقه نویسنده بود. سپس وبلاگ‌هایی که جنبه دفترچه خاطرات شخصی داشت به وجود آمد و در ادامه نیز شاهد وبلاگ‌هایی تخصصی در زمینه‌های گوناگون همچون: نجوم، روزنامه‌نگاری، مذهبی، سیاسی و... بودیم.

خریدن بلاگر (بزرگترین سرویس وبلاگی) توسط گوگل (بزرگترین موتور جست‌وجوی اینترنتی) از مهم‌ترین دلایل اهمیت وبلاگ‌ها در جهان امروز است، ضمن این که در حال حاضر هر جا رسانه‌های رسمی مثل: رادیو، تلویزیون، مطبوعات و خبرگزاری‌ها حضور نداشته باشند این وبلاگ‌ها هستند که می‌توانند کار اطلاع رسانی را انجام دهند. از جمله وبلاگ معروف «سلام پکس» که در جریان جنگ دوم آمریکا و عراق در سال 2003 به عنوان مهم‌ترین منبع خبری، حتی برای بزرگترین خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های دنیا، در خصوص وضعیت شهر بغداد در آمده بود.

در ایران نخستین وبلاگ‌ها از حدود 5 سال پیش به وجود آمد و در حال حاضر تنها در سایت پرشین بلاگ حدود 700 هزار وبلاگ وجود دارد. کل وبلاگ‌های فارسی زبان بیش از 000/200/1 تخمین زده می‌شوند که البته فقط حدود نیمی از آنها فعال هستند.

ویژگی‌های وبلاگ‌ها
ساختن وبلاگ‌ها بسیار راحت است فقط باید فرم مختصر و ساده‌ای را- که بیشتر از چند دقیقه طول نمی‌کشد- پر کرد تا صاحب وبلاگ شد. برای گذاشتن مطلب هم در آن نیاز به اتصال به اینترنت نیست می‌توان مطلب را تایپ و پس از اتصال، آن را در وبلاگ Paste کرد.

وبلاگ‌ها به دلیل سهولت ساخت و استفاده از آنها و همچنین زبان ساده‌ای که دارند به قشر خاصی از جامعه محدود نیستند یعنی از رئیس جمهوری گرفته تا حتی فروشنده یک فروشگاه می‌توانند نویسنده وبلاگ باشند.اما شاید مهم‌ترین ویژگی وبلاگ‌ها را بتوان رهایی آنها از محدودیت و قید و بند سانسور دانست. بدین ترتیب که در کلاس‌های روزنامه‌نگاری می‌گویند هر رویداد تا پیش از انتشار توسط رسانه‌ها (مطبوعات و رادیو و تلویزیون) تحت تأثیر عوامل مختلف درون سازمانی شامل:

 1- سیاست‌های خبری آن رسانه  2- تأثیر ارزش‌های اجتماعی، سیاسی، مذهبی و فرهنگی و... هر جامعه بر آن رسانه 3- باورها و اعتقادات شخصی خود خبرنگار 4- مسایل فنی مثل: کمبود جا در مطبوعات و دقت در رادیو و تلویزیون

و برون سازمانی شامل:
1 - محدودیت‌های قانونی 2- اعمال نفوذ اشخاص حقیقی و حقوقی 3- اعمال نفوذ صاحبان آگهی 4- تأثیر گروه‌های فشار 5- مخاطبان 6- منابع خبری (روابط عمومی سازمان‌های مختلف و خبرگزاری‌ها) قرار می‌گیرد.

بنابر این هرگز خبری که نهایتاً به اطلاع مردم می‌رسد بازتاب کامل واقعیت نیست اما وبلاگ‌ها چون تحت تأثیر این عوامل نیستند (مگر باورها و اعتقادات شخصی خود نویسنده) و به‌علاوه نویسندگان آنها می‌توانند هویت خود را پنهان نگهدارند، سانسور در آنها جایی ندارد، بنابر این نه تنها باعث تخلیه روانی و آرامش روحی نویسندگانشان می‌شوند بلکه در کل با تکثیر دیدگاه‌ها باعث افزایش تفاوت‌ها و سؤال‌ها و رشد هویت‌های فردی می‌شوند.

 اما از سوی دیگر به دلیل آزادی بیان بی‌حد و مرزی که دارند بعضاً مطالبشان بسیار بی‌پروا و بی توجه به منافع ملی و مصالح ملی است  و به همین خاطر گاهی نمی‌توان چندان به صحت نوشته‌های آنها اطمینان داشت.

از دیگر ویژگی‌های مهم وبلاگ‌ها سرعت بالای به روز شدن اخبار است که حتی از رادیو هم بیشتر است. مثلاً وقتی حدود ساعت 5 صبح 14 دسامبر 2003 خبر دستگیری صدام اعلام شد٬ مهم‌ترین روزنامه‌های آمریکا در بهترین حالت 10 ساعت بعد با انتشار ویژه‌نامه‌ای این خبر را منتشر کردند. در حالی که وبلاگ‌ها و روزنامه‌های الکترونیکی به صورت لحظه به لحظه به انتشار تازه‌ترین اخبار و تصاویر پرداخته بودند.

 البته وبلاگ‌ها این مزیت مضاف را هم دارند که می‌توانند از طریق لینک‌های متعدد، اطلاعات بیشتری در خصوص موضوع و زمینه کاری خود در اختیار مخاطبانشان قرار دهند.

آخرین نکته قابل ذکر در این زمینه این است که وبلاگ‌ها می‌توانند به صورت منفرد یا بعضاً هماهنگ با هم از طریق تمرکز روی موضوعی خاص نقش مؤثری در جلب توجه و تحریک افکار عمومی داشته باشند.

تفاوت وبلاگ و روزنامه کاغذی
1 - وبلاگ‌ها به جای اخبار جاری و رسمی بیشتر به مخاطبان خود در باره اخبار غیررسمی، خاص و حاشیه‌ای اطلاع می‌دهند.
2 - نسل جوان امروز روزنامه خوان نیست و به کامپیوتر بیشتر عادت کرده است.
3 - امکان دسترسی به مطالب گذشته (آرشیو) خیلی راحت‌تر از روزنامه‌های کاغذی است.
4 - امکان دسترسی به اطلاعات اضافه مرتبط (با توجه به لینک‌های موجود) خیلی راحت‌تر است.
5 - امکان استفاده از صدا، تصویر و فیلم هم در آن وجود دارد.
6 - امکان ذخیره مطالب مورد نظر راحت‌تر است.
7 - امکان ارسال نظرات یا مطالب مورد نظر توسط ایمیل بسیار راحت‌تر است.
8 - محدودیت جا وجود ندارد.
9 - هزینه‌های کمرشکن تهیه دفتر، تجهیزات، کاغذ، چاپ، توزیع و... را ندارد.
10 - وبلاگ‌ها می‌توانند هر لحظه اطلاعات خود را تکمیل کنند، اما روزنامه‌های کاغذی در بند زمان هستند و مجبورند تا شماره یا چاپ بعدی صبر کنند.

تلفیق ژنتیک و میکروچیپ: تولید عروسک زنده

شرکت Bio-Genica مدعی است یک عروسک زنده ساخته است که مراحل تست بتا را می گذراند و در حال حاضر تنها به برخی از کارمندان شرکت فروخته شده است٬ اما پس از کسب مجوز٬ با قیمت قابل رقابت با اسباب بازیهای الکترونیکی٬ به عموم عرضه می شود. این عروسک ترکیبی از ژنهای پستانداران مختلف است و گرچه زاد و ولد نمی کند٬ اما یک موجود زنده است که استخوان و گوشت و عصب دارد٬ نفس می کشد٬ احساس می کند٬‌توانایی یادگیری دارد و خود را با محیط تطبیق می دهد.

شرکت سازنده برای عرضه این عروسک زنده در فروشگاهها٬ آن را در شرایط خاصی به صورت خواب زمستانی٬ در بسته بندی نگهداری می کند. جعبه بسته بندی٬ فعالیتهای حیاتی عروسک را با کمک میکروچیپ کنترل می کند. عروسک را پس از فروش می توان از جعبه خارج کرد تا زندگی خود را آغاز کند. طول عمر این حیوان ژنتیک٬‌ بسته به نوع آن٬ یک تا سه سال است. همچنین انواع مختلف آن که با رنگهای مختلف مجزا شده اند٬ حالات روحی مختلفی دارند. مثلا رنگ قرمز این عروسک٬ تحرک بیشتری دارد و شاید بتوان گفت تا حدودی پرخاشگر است. اما در مجموع تحرک این عروسک بسیار محدود است و لذا نمی تواند برای فرزندانی که مالک آن هستند٬‌ خطرناک باشد.

عروسک پس از خارج شدن از بسته بندی خود٬ به تدریج و ظرف ۲۰ دقیقه٬ چشمهایش را می گشاید. از آن به بعد نیز عروسک تا پایان عمر٬‌ مانند یک نوزاد واکنش نشان می دهد. یعنی نه تنها راه نمی رود٬ بلکه حتی نمی خزد و فقط وول می خورد. حیوان فاقد دندان است و نمی تواند چیزی را بجود و به مراقبت در مقابل محیط نیاز دارد. این عروسک زنده که جن پت یا حیوان خانگی ژنتیک نام گرفته است٬ حدود بیست سانتیمتر قد و هفت سانتیمتر قطر دارد و در طول مدت عمر دیگر رشد نمی کند و تنها موهای زیر بغلش اندکی رشد خواهد کرد.

شرکت سازنده قول داده است که این حیوان٬ فرزندان و خانواده های خریدار را آزار ندهد. جن پت درد را حس می کند اما به دلیل آن که تارهای صوتی بسیار ضعیفی دارد٬ در صورت آزار دیدن فقط ناله های خفیفی می کند که برای مالکین آن آزار دهنده نیست. حتی اگر جن پت زخمی شود٬ با وجود آن که خون از بدنش بیرون خواهد زد٬ صدایش از حد معمول بیشتر نخواهد شد. این عروسک زنده تنها یک بار در هفته از موادی که شرکت آماده کرده است تغذیه می شود و مدفوع او نیز بسیار کم است. شرکت مدعی است این عروسک از لحظه ای که چشم باز می کند٬ تا پایان عمر٬ مالک خود را می شناسد و به او وفادار می ماند.

این مطالب را از توضیحات شرکت در قسمتهای مختلف ترجمه کرده ام. برای اطلاعات بیشتر می توانید به کاتالوگ ۲۰ صفحه ای آن مراجعه کنید. اما واقعا این فعالیتها به کجا می رود؟ آیا بیش از آن که یک موجود زنده بسازد٬ انسان را از آنچه هست تهی نخواهد کرد؟ آیا نباید هم نگران جن پت٬ و هم نگران فرزندانی بود که تملک چنین اسباب بازیهایی برایشان لذت بخش است؟ آیا جامعه بشری می خواهد از ترکیب electron و gen به elegy یا مرثیه برسد؟

یک پیشنهاد به وبلاگ نویسان: راه اندازی مصاحبه مجازی

یکی از عزیزان نوشته است: ... اگر اجازه بدهید میخواهم لینک سایت شما را در سایت خودمان قراردهم تا دیگران نیز بتوانند از مطالب جالبی که در سایتتان قرار داده اید استفاده نمایند. منتظر جوابتان هستم.

در پاسخ عرض کرده ام:
خواهش می کنم قربان! این نظر لطف شماست. این یکی از قابلیت های خوب اینترنت است که سایتها می توانند به هم مرتبط شوند. اجازه ای هم لازم نیست. برایتان آرزوی موفقیت می کنم. ضمنا بنده قصد دارم طرحی برای مصاحبه های مجازی را در وبلاگها راه اندازی و تشویق کنم. اگر موافق باشید٬ چنین مصاحبه ای با شما ترتیب داده شود. پس از اعلام موافقت٬ قسمت اول پرسش ها را تقدیم حضور خواهم کرد. برای این که مصاحبه interactive باشد٬ پرسش های بعدی را پس از دریافت پاسخ های نخست٬‌ تقدیم می کنم.

از خوانندگان خوب این یادداشت هم درخواست می کنم در این مورد اظهار نظر و راهنمایی بفرمایند. در حال حاضر مقدمات اولین مصاحبه با یکی از اساتید محترم دانشگاه فراهم شده است. شما هم اگر علاقه دارید در چارچوب مسایل این وبلاگ٬ اخبار و اطلاعاتی ارائه کنید و در باره موضوعات مختلف آن اظهار نظر بفرمایید٬ لطفا اطلاع دهید.

شرایط مصاحبه مجازی به شرح زیر است:

۱- هویت مصاحبه کننده مشخص باشد. البته پس از آن٬ در صورت تمایل مصاحبه شونده٬ نام و مشخصات ایشان محفوظ خواهد ماند.

۲- مسایل مطرح شده در چارچوب مسایل این وبلاگ بوده و مغایر مقررات و قوانین نباشد.

۳- هدف این وبلاگ٬ خدمت به علم و جامعه علمی کشور است. بنابراین مسایل تبلیغاتی و تجاری قابل درج نخواهد بود.

۴- مصاحبه در چند قسمت صورت می گیرد تا جنبه تعاملی آن حفظ شود.

۵- قبل از انتشار مصاحبه٬ یک نسخه از آن به صورت مکتوب در اختیار مصاحبه شونده قرار می گیرد. نسخه اصلاح شده نهایی٬ با امضای مصاحبه شونده دریافت و بایگانی خواهد شد.