روزنامه‌نگاری آنلا‌ین ؛ در میانه راه توسعه

سحر فتحی فر در روزنا می نویسد:

تبدیل نوشتار مکتوب به نوشتار دیجیتالی با استفاده از تکنولوژی‌های نوین اطلا‌عات و ارتباطات شاخه جدیدی از روزنامه‌نگاری به عنوان روزنامه‌نگاری آنلا‌ین را در دنیای امروز پدید آورده است به طوری که برای فعالیت روزنامه‌نگاری و انتشار اخبار و اطلا‌عات دیگر به بودن در محیط تحریریه‌ها و گذراندن مراحل چاپ و توزیع و صرف هزینه‌های بالا‌ نیازی نیست.

روزنامه‌نگاری آنلا‌ین چیست؟

همانگونه که بین خبرنگاری در تلویزیون و خبرنگاری برای مطبوعات باید تفاوت قائل شد، چنین تفاوتی بین روزنامه‌نگاری آنلا‌ین و روزنامه‌نگاری کاغذی نیز به چشم می‌خورد. به عبارت دیگر آنچه که برای چاپ مفید است لزوما برای صفحه کامپیوتر کارآیی ندارد. با اینترنت ما صاحب رسانه‌ای هستیم که همزمان می‌تواند تصویر، نوشتار و صورت را با هم درآمیزد، و در واقع یک مالتی‌مدیا (چندرسانه‌ای) است. شما در این رسانه امکان لینک دارید؛ بدون هیچ محدودیتی و با سرعت بالا‌ می‌توانید اطلا‌عات را از مکانی به مکان دیگر منتقل کنید.

فضا نامحدود است به همین دلیل می‌توانید وارد عمل شوید و کارتان را توسعه دهید. شما قادرید که بلا‌فاصله و به فوریت اخبار را منتشر کنید و سرانجام تعامل وجود دارد، خلق موقعیت‌هایی که منجر به شرایط ارتباط بهتر بین فرستنده و گیرنده می‌شود.

به‌کارگیری زبان ساده، برجسته‌سازی کلمات مبهم، تجزیه متن به پاراگراف‌های کوچکتر، با تیتر و زیرتیتر یا استفاده از تمهیداتی مانند فهرست کردن نکات مهم و امثال آن، از جمله نکاتی است که می‌تواند در جذب مخاطب در محیط وب موثر باشد.

بر این اساس روزنامه‌نگار آنلا‌ین باید به مهارت‌های روزنامه‌نگاری چاپی از نظر درک ارزش‌های خبری، مهارت‌های مربوط به گردآوری مطالب از منابع آنلا‌ین، مهارت‌های پردازش مطالب در محیط‌های الکترونیک، دیجیتال و آنلا‌ین، مهارت‌های مربوط به توزیع مطالب و مهارت‌های مربوط به کاربرد منابع موجود در این محیط‌ها مسلط باشد.

روزنامه‌نگاری آنلا‌ین در ایران

در دنیای امروز روزنامه‌نگارانی وجود دارند که تنها برای نسخه الکترونیکی روزنامه‌ها می‌نویسند؛ اما روزنامه‌نگارانی هم وجود دارند که برای هر دو نسخه چاپی و الکترونیکی روزنامه‌ها کار می‌کنند.

در ایران به علت آنکه روزنامه‌نگاری اینترنتی چندان فراگیر نیست، تعداد کسانی که تنها در اینترنت می‌نویسند، اندک است. بیشتر روزنامه‌های ایرانی تنها مطالب نسخه‌های کاغذی را بر روی اینترنت قرار می‌دهند؛ ولی روزنامه آنلا‌ین ندارند. البته تاکنون دو تا سه روزنامه آنلا‌ین که با نسخه چاپی‌شان تفاوت ویژه‌ای دارند و مطالب به‌روز بر روی سایت آنلا‌ین خود قرار می‌دهند، فعالیت می‌کنند، اما به طور عملی هنوز روزنامه‌نگاری آنلا‌ین را درک نکرده‌ایم و در حقیقت با معیارهای واقعی روزنامه‌های آنلا‌ین فاصله بسیاری داریم، چراکه روزنامه‌های ما هنوز از شیوه‌های سنتی جدا نشده‌اند، آنها گمان می‌کنند روزنامه‌نگاری آنلا‌ین تنها منتشر کردن یک نوشته در اینترنت است. این در حالی است که روزنامه‌نگاری آنلا‌ین با روزنامه‌نگاری کاغذی تفاوت‌های خاص خود را دارد.

روزنامه‌نگاری که در این فضا فعالیت می‌کند باید با محیط وب آشنا باشد و چگونگی استفاده از ابزارهای آن را بشناسد. در حقیقت باید تسلط کامل بر این فضا داشته باشد تا بتواند با مخاطبان خود ارتباط تعاملی برقرار کند. از سوی دیگر مخاطب فضای وب با مخاطب روزنامه‌نگاری کاغذی تفاوت دارد و باید به نیازها و شرایط آن توجه ویژه‌ای داشت. از این رو دانشکده‌های روزنامه‌نگاری و موسساتی که به طور آزاد به آموزش این حرفه می‌پردازند، باید سرفصل مستقلی را برای روزنامه‌نگاری آنلا‌ین اختصاص دهند، البته اخیرا در این زمینه اقداماتی انجام شده است که باید دید با عملی شدن آن، چه تاثیری بر رشد و توسعه این شیوه از روزنامه‌نگاری خواهد داشت.

فقدان دانش دیجیتالی

فقدان دانش دیجیتالی در روزنامه‌های آنلا‌ین یکی از عواملی است که سبب شده روزنامه‌نگاری آنلا‌ین کارکردهای خاص خود را در ایران نداشته باشد؛ چراکه به نظر می‌رسد، داشتن رسانه‌های آنلا‌ین در فضای اینترنت مانند بسیاری از مسائلی که در ایران مد می‌شود، از اهمیت برخوردار است، غافل از این‌که رسانه آنلا‌ین به بینش دیجیتال نیاز دارد. به طور مثال در هر یک از شاخه‌های علمی، اقتصادی، ارتباطات و اجتماعی با موضوعات مشابه، این پتانسیل وجود دارد که رسانه‌های آنلا‌ین بی‌شماری فعالیت کنند، اما ظاهرا به دلیل نبود مدیریت صحیح و ضعف نیروهای این سایت‌ها در تولید محتوا، ‌رسانه‌های محدود فعلی دچار روزمره‌گی و تکرار شده‌اند. برخی از کارشناسان نیز عنوان می‌کنند؛ علی‌رغم این که حدود 10 سال است وارد فضای آنلا‌ین شده‌ایم، اما به تناسب آن هنوز نیروهای توانمند در فضای روزنامه‌نگاری آنلا‌ین تربیت نشده‌اند و ما هنوز با ضعف نیرو مواجهیم؛ شاید به زحمت بتوان به تعداد انگشتان دست افرادی را پیدا کرد که در حوزه رسانه‌های آنلا‌ین تخصص داشته باشند.

محتوای کیفی مطالب روزنامه‌های آنلا‌ین

برخی دیگر از کارشناسان نیز معتقدند روزنامه‌های آنلا‌ین در ایران، بیشتر بر اساس چشم و هم‌چشمی راه‌اندازی می‌شوند؛ این روزنامه‌ها یا سایت‌ها، بیشتر اوقات در به‌روز کردن مطالب خود مشکل دارند و حتی آرشیو آنها به چندین ماه گذشته مربوط است. به عنوان نمونه وقتی به آرشیو سایت آنلا‌ینی مراجعه می‌کنی، متوجه می‌شوی از زمان آرشیو مطالب یک تا دو ماه عقب‌تر است. محتوای کیفی مطالب آنها نیز از سطح مطلوبی برخوردار نیست و بیشتر به برداشت و کپی کردن از سایر سایت‌ها و روزنامه‌ها بسنده کرده‌اند؛ البته در این میان، تعدادی سایت‌های خبری و روزنامه‌های آنلا‌ین شکل گرفته‌اند که با یک مدیریت خبری منسجم توانسته‌اند تا حدود بسیاری از شکل چاپی روزنامه‌ها فاصله بگیرند.

تفاوت روزنامه‌نگاری کاغذی با روزنامه‌نگاری آنلا‌ین

آیا روزنامه‌نگاری کاغذی با روزنامه‌نگاری آنلا‌ین به لحاظ تکنیک کار، تفاوت ویژه‌ای دارد؟ برخی کارشناسان معتقدند در واقعیت چنین مساله‌ای وجود ندارد، زیرا خبر، مصاحبه یا گزارش، برای یک رسانه سایبر از همان قوانین رسانه کاغذی تبعیت می‌کند،‌حتی در هیچ یک از منابعی که درباره روزنامه‌نگاری آنلا‌ین و سایبر نوشته شده، به نحوه نگارش و تنظیم خبر و گزارش در این نوع روزنامه‌نگاری اشاره نشده است؛ بلکه به چگونگی استفاده از تکنولوژی‌های نوین اطلا‌عات و ارتباطات (اینترنت)، برای جمع‌آوری اطلا‌عات، نوشتن و انتشار خبر تاکید دارد. تنها تفاوت روزنامه‌نگاری کاغذی و سایبر در برخی مسائل ظاهری است، چراکه هنوز در ماهیت آموزش روزنامه‌نگاری منبعی وجود ندارد که فنون خبرنویسی در اینترنت را مطرح کند، در حقیقت دانش تازه‌ای درباره تکنیک‌های خبرنویسی در فضای سایبر شکل نگرفته است؛ اما متاسفانه در کشور ما برخی حرف‌های عجیب و غریبی می‌زنند و تفاوت عظیمی را میان روزنامه‌نگاری سایبر و کاغذی فرض می‌کنند. البته یکسری پیشنهادات برای خبرنویسی در فضای سایبر، برای درک بهتر مخاطب وجود دارد، به عنوان نمونه مخاطب آنلا‌ین به طور معمول مطالب را به دقت مطالعه نمی‌کند و بیشتر ترجیح می‌دهد آنها را اسکن کند، از این رو بهتر است برای این فضا از عکس‌های متنوع و شرح آن استفاده کرد یا فواصلی میان پاراگراف‌ها نهاد؛ اما تمام این مسائل ما را از تیتر، روتیتر و سوتیترها بی‌نیاز نمی‌کند.

از این رو دیواری میان روزنامه‌نگاری کاغذی و روزنامه‌نگاری آنلا‌ین وجود ندارد، اما در کشورمان گاهی مشاهده شده که از روزنامه‌نگاری آنلا‌ین به عنوان مساله بسیار متمایز یاد می‌شود و به اختراعات عجیبی برای خبرنویسی در این حوزه دست می‌زنند، این درحالی است که در منابع روزنامه‌نگاری در دنیا، تفاوت روزنامه‌نگاری آنلا‌ین و کاغذی در اصول خبرنویسی نیست، بلکه مهارت‌های فنی کار در فضای سایبر آموزش داده می‌شود.

توسعه روزنامه‌های آنلا‌ین

برای نخستین گام در توسعه روزنامه‌های آنلا‌ین باید درک صحیح از مفهوم آنلا‌ین را ایجاد کرد تا یک روزنامه‌نگار در این فضا بداند چگونه مطلب خود را تنظیم کند یا از چه تصاویری استفاده کند تا مخاطب برای خواندن آن مطلب جذب شود. البته نباید فراموش کرد وقتی عده‌اندکی به فضای اینترنت دسترسی دارند، نمی‌توان به رشد و توسعه رسانه‌های آنلا‌ین امیدوار بود؛ چراکه افزایش مخاطب سبب رقابت برای جذب آنها می‌شود. هنوز در ایران مشکلا‌ت اولیه در توسعه روزنامه‌های آنلا‌ین باقی مانده است، به عنوان نمونه، زیرساخت‌های فنی ما از آمادگی لا‌زم برخوردار نیستند، در کنار آن دسترسی به اینترنت هزینه بالا‌یی دارد و بیش از دوسوم افراد جامعه، امکان تامین این هزینه‌ها را ندارند. با این حال باید دید روزنامه‌نگاری آنلا‌ین در ایران که عمر چندانی از آن نمی‌گذرد و نهال نوپایی است چه زمانی به مفهوم واقعی و کارکردهای خاص خود شکل خواهد گرفت.