ضریب نفوذ (Penetration) اینترنت تعداد کاربران به کل جمعیت را بیان می کند. برخلاف ضریب نفوذ تلفن همراه که به دلیل نوع استفاده فردی و انحصاری تلفن همراه نسبتا آسان به دست می آید٬ برای محاسبه ضریب نفوذ اینترنت با دو مشکل روبرو هستیم:
۱- تعداد کاربران اینترنت را چگونه می توان تخمین زد؟ آیا تعداد رایانه ها و مودم ها یا خطوط ارائه کننده سرویس اینترنت یا مشترکین شرکتهای ارائه کننده اینترنت را می توانیم بشماریم؟ و آیا به فرض چنین شمارشی٬ آن را می توان ملاک قرار داد؟ می دانیم که بسیاری از استفاده کنندگان از اینترنت در ایران٬ با خرید کارت وارد شبکه می شوند٬ از کافی نت ها استفاده می کنند٬ یا از طریق یک اتصال در محل کار خود به صورت شبکه ای به اینترنت متصل می شوند. نمونه برداری از جمعیت نیز چندان پاسخگو نیست زیرا شکاف دیجیتالی در کشور ما بین شهر و روستا٬ زن و مرد و سنین مختلف بسیار متفاوت است و گذشته از آن٬ هنوز دادن پاسخ های آماری صحیح به فرهنگ عمومی تبدیل نشده است.
۲- اصولا به چه کسی کاربر اینترنت می گوییم؟ آیا کسی که هر از گاهی به اینترنت سرک می کشد٬ کاربر محسوب می شود؟ ملاک ما در این مورد مثلا ۲ ساعت ارتباط در هفته است؟ یا فرضا یک ساعت در روز؟
با درنظر گرفتن این مسایل شاید بتوان ظرفیت اینترنت ایران و عادتهای کاربران را مبنای مناسبی برای محاسبه ضریب نفوذ اینترنت دانست. کاربر اینترنت معمولا ایمیل خود را روزانه کنترل می کند٬ با دوستان خود چت می کند٬ جستجویی انجام می دهد٬ مطلبی می نویسد و به چند سایت خبری یا تخصصی سر می زند. شاید این کارها به طور متوسط یک ساعت در روز وقت بگیرد. پهنای باند هم در حال حاضر ۴ گیگا بیت در ثانیه ذکر شده است که به طور متوسط با سرعت ۶۴ کیلوبیت در ثانیه در اختیار کاربران قرار می گیرد. البته خطوط E1 و Dial up از طریق خطوط آنالوگ یا ارتباط از طریق ADSL هر یک ویژگیها و ظرفیت های متفاوتی دارند. اما برای تخمین می توان فرض کرد که ۶۴۰۰۰ انشعاب (حاصل تقسیم 4Gbps بر 64Kbps) به وجود آید که با در نظر گرفتن نسبت همزمانی یعنی contention ratio ٬ هر یک از این انشعابات فرضی به ۱۰ خط سرویس بدهد و با هر یک از این خطوط در هر لحظه٬ ۲ نفر به اینترنت متصل باشند.
با ضرب این سه عامل می توان گفت در هر لحظه امکان ارتباط ۱۲۸۰۰۰۰ نفر فراهم می شود. اما شاید حدود ۳۰٪ از این ظرفیت٬ برای VOIP و تهیه پشتیبانی ها صرف می شود و بین کاربران توزیع نمی گردد. با کسر این مقدار به عدد ۸۹۶۰۰۰ می رسیم. از طرف دیگر با در نظر گرفتن امکان cashing و استفاده از مطالب ذخیره شده در حافظه٬ لازم است حدود ۵٪ به این رقم بیافزاییم. پس مبنای جدید ما ۹۴۰۸۰۰خواهد شد. حال اگر استفاده از اینترنت توسط هر یک از این انشعابات را به طور متوسط ۱۰ ساعت در شبانه روز فرض کنیم و هر فرد نیز روزانه یک ساعت از اینترنت استفاده کند٬ تعداد کاربران حدودا ۹۴۱۰۰۰۰ نفر خواهد شد.
با این محاسبات تقریبی که طبعا دقیق نیست٬ و با تقسیم عدد حاصل به جمعیت ۷۰ میلیونی٬ ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۱۳٪ می شود که به نظر خوشبینانه می آید. با اینحال انتظار می رود همچنان که در برنامه چهارم توسعه خواسته شده است٬ ضریب نفوذ اینترنت در پایان آن برنامه و با در نظر گرفتن رشد جمعیت به ۳۰٪ برسد. البته لازم است سرعت اینترنت و نیز پایداری شبکه و سهولت دسترسی به آن به حد مطلوب و قابل قبولی رسیده باشد.
مقایسه ضریب نفوذ اینترنت در کشورهای مختلف نشان می دهد که حتی رسیدن به عدد ۳۰٪ نیز چندان رضایت بخش نیست. به استناد سایت میزان جمعیت و آمار جهانی کاربری اینترنت٬ گرچه در حال حاضر ما از کشورهایی نظیر افغانستان و آذربایجان و حتی هند و اندونزی وضعیت بهتری داریم٬ اما چین با جمعیت میلیاردی خود چندان از ما عقب تر نیست و علاوه بر همه کشورهای پیشرفته جهان٬ چندین کشور آسیایی نظیر کره و سنگاپور و مالزی و نیز اکثر کشورهای خاورمیانه از حد مطلوب ما هم جلو ترند.
توضیح: در تهیه این گزارش از مباحثه ایتنا در این زمینه استفاده کرده ام.
در شماره ۱۷۷ هفته نامه جامع مورخ ۱۱/۲/۸۶ قسمت آخر مقاله ای به قلم دکتر سید محمد کاظم نائینی با عنوان "سیاستها، رویکردها و راهبردهای آموزشهای علمی - کاربردی در مقایسه با آموزشهای نظری در بخش تحصیلات تکمیلی" به چاپ رسیده است. قسمت اول این مقاله قبلا به اطلاع دوستان رسیده بود. در قسمت پایانی نیز ارحاعات ذکر نشده و از مقاله "دوره های آموزش علمی - کاربردی در آموزش عالی" که قبلاً به قلم آقای تقی بینقی مدیر آموزش موسسه آموزش عالی وزارت نیرو و آقای سعیدی رضوانی در جلد اول دایرة المعارف آموزش عالی به چاپ رسیده بود سخنی به میان نیامده است.
در مطلب قبلی خواندیم که شورای عالی برنامه ریزی وزارت عتف تا کنون چهار نظام آموزشی برای اجرای دوره های علمی - کاربردی تصویب و ابلاغ کرده است که اولین مورد آن نظام آموزشی علمی - کاربردی پودمانی است. خواندیم که:
در تعریف رسمی و مصوب، نظام پودمانی شکلی از آموزشهای منفصل است که در آن مهارتهای شغلی در قالب پودمانهای مستقل به فراگیران آموزش داده می شود. هر یک از پودمانها٬ مهارت خاص و مستقلی را ایجاد می نماید و در عین حال در کنار سایر پودمانها منجر به ایجاد مهارت جدید می شود و در نهایت می تواند منجر به مدرک رسمی یک دوره تحصیلی شود(مصوبه جلسه ۳۸۱ مورخ ۱۱/۷/۱۳۸۳ شورای عالی برنامه ریزی). در این نظام هر پودمان از چند واحد درسی تشکیل شده و جمع پودمانهای هر دوره بین ۸ تا ۱۲ پودمان و طول دوره نامحدود است.
در تعریف جهانی پودمان (به معنی ماجولار Modular) عبارت است از یک بسته آموزشی و پژوهشی مستقل و خودمحتوا از یک نظام آموزشی٬ که ساختار آن برپایه موضوعات خوش تعریف استوار است. وسعت، حدود و دامنه هر پودمان به مواد و موضوعات آن ارتباط دارد.
و اینک ادامه مطلب به نقل از شماره ۱۷۷ هفته نامه جامع:
مولفه های تشکیل دهنده یک پودمان عبارتند از:
۱) بیان مقصود و هدف
۲) بیان مهارت مورد نیاز
۳) تدوین موضوعات
۴) پیش آزمون های تشخیصی
۵) ابزار و تجهیزات
۶) برنامه آموزشی
۷) وابستگی به عمل و تجربه
۸) اعتبار سنجی
۹) سنجش و ارزیابی
۲- نظام آموزشی کاردانی علمی - کاربردی
کاردان عبارت از توصیف سطح شغلی مشخصی است که بین مشاغل سطوح دیپلم و کارشناسی (و یا مهندسی) قرار دارد و سطح درک٬ قدرت استدلال٬ اطلاعات٬ دانش و میزان مهارت شخصی را بیان می کند.
آموزش کاردانی به دو صورت پیوسته (۵ ساله شامل ۳ سال دوره دبیرستان و ۲ سال آموزشکده فنی - حرفه ای) و ناپیوسته (۲ ساله) برگزار می گردد.
۳- نظام آموزشی کارشناسی علمی - کاربردی
کارشناس علمی - کاربردی فردی است که دانش و مهارت فنی و حرفه ای لازم را بر اساس نیازهای شغلی٬به صورت حرفه ای و به منظور اجرای طرحهای صنعتی٬ مدیریتی٬ خدماتی٬ هنری و نظامی فراگرفته باشد.
این نظام به دو صورت پیوسته (از دیپلم به کارشناسی) و ناپیوسته (کاردانی به کارشناسی) برنامه ریزی می شود.
۴- نظام آموزشی علمی - کاربردی کارشناسی ارشد
دوره کارشناسی ارشد علمی - کاربردی یک دوره آموزش عالی رسمی در تحصیلات تکمیلی است که پس از مقطع کارشناسی آغاز و به کسب مدرک کارشناسی ارشد حرفه ای علمی - کاربردی منتهی خواهد شد و درصد دروس نظری این دوره نسبت به دروس عملی بیشتر از دوره کارشناسی است ولی تفاوت آن با دوره کارشناسی ارشد نظری از حیث ماهیت علمی - کاربردی دودن دوره ها کاملا بارز است.
نظام آموزشی علمی - کاربردی در بخش دکتری در دست طراحی است و تا کنون تنها یک برنامه با عنوان برنامه آموزشی دوره دکتری حرفه ای مدیریت به دو صورت عادی و پودمانی تدوین٬ تصویب و ابلاغ شده است.
تاریخچه آموزش های علمی - کاربردی در ایران
تاریخ آموزش های علمی - کاربردی در ایران به سال ۱۳۰۳ هجری شمسی می رسد. وقتی که اساسنامه مدرسه صنعتی دولتی با دو شعبه حرفه ای و فنی تدوین و به تصویب مجلس می رسد. به موجب این اساسنامه دولت مکلف می شود مدرسه ای تحت عنوان مدرسه صنعتی دایر کند و در آن به تربیت کارگران ماهر برای آهنگری٬نجاری٬چرم سازی٬ دواسازی٬بلور سازی٬چینی سازی و شیمی آلی و امثال آن بپردازد. دوره این تحصیلات ۵ سال بود که پس از اتمام سیکل اول متوسطه (راهنمایی فعلی) آغاز می شد و دانشجویان پس از سه سال تحصیل به عنوان کارگر نیمه ماهر و بعد از ۵ سال به عنوان کارگر ماهر فارغ التحصیل می شدند و برنامه آن مانند برنامه دوره کاردانی پیوسته فعلی بود که از پایان دوره راهنمایی آغاز می شود.
تحصیل در شعبه حرفه ای مجانی و در شعبه فنی مستلزم پرداخت شهریه بود که میزان آن را شورای عالی معارف تعیین می کرد. برنامه این دوره ها توسط شورای عالی معارف در بخش نظری و عملی (به اصطلاح امروز علمی - کاربردی) تهیه و تدوین و ابلاغ می شد. در این برنامه به فراگیری زبان خارجی فرانسه و آلمانی تاکید زیاد شده است.
تمام دروس به دوگونه نظری و عملی ارائه می شد و میزان تدریس در هفته ۳۲ ساعت در طول سال تحصیلی بود. برای درس ورزش و تربیت بدنی نیز در کنار دروس فنی و عملی اهمیت ویژه ای قائل بودند.
بعد از تاسیس مدرسه صنعتی٬ مدارس دیگر نیز یکی پس از دیگری تاسیس شد و این با وجود پرداخت شهریه نشان می دهد که مورد استقبال عموم قرار گرفته بود و نحوه اجرای آن نیز موفقیت آمیز بوده است.
مدرسه طب ۱۳۰۷ ٬ مدرسه علوم قضایی اردیبهشت ۱۳۰۹ ٬ مدرسه دواسازی مهر ۱۳۰۹ ٬ مدرسه عالی دندانسازی ۲۳ مهر ۱۳۰۹ ٬ مدرسه قابلگی بهمن ۱۳۰۹ ٬ مدرسه فلاحت شامل شعب پرورش حیوانات٬ پرورش طیور٬ باغبانی٬ نوغان٬ گیاه شناسی٬ آفات نباتی٬ غرس اشجار٬ سبزی کاری٬ گل کاری٬ معرفه الجو در بهمن ماه ۱۳۱۲ ٬ هنرستان موسیقی تیرماه ۱۳۱۳ ٬ تجارت مرداد ۱۳۱۳ که بعد از این در بهمن ماه ۱۳۱۳ دانشگاه تهران تاسیس شد و این دانشگاه به تاسیس دانشکده های طب٬ فنی٬ علوم٬ادبیان و نظایر آن پرداخت و دوره های علمی - کاربردی و به عبارت دیگر دوره های صنعتی و حرفه ای٬ در روند تضعیف و انحطاط قرار گرفت.
تاریخ آموزش های علمی - کاربردی در جهان
تاریخ آموزش های علمی - کاربردی به خصوص به روش پودمانی به زمان پایان جنگ دوم جهانی می رسد که علت آن ناهنجاریهایی بود که در جامعه و دولت ها پدید آمده بود. از یک طرف دولتها توان اقتصادی و مالی خود را از دست داده قدرت اداره کشور را نداشتند و از طرف دیگر خیل عظیمی از سربازان که اغلب مجروحان جنگی بودند به خانه های خود بازگشته برای امرار معاش خود و خانواده خود جویای کار بودند. طی دوره جنگ٬ هیچ هنری جز فنون جنگی از دست این افراد ساخته نبود. از سوی دیگر٬ شهرها و بخشهای جنگ زده به کوهی از خاک بدل شده بود. طرح آموزش های علمی - کاربردی به خصوص به شیوه پودمانی اجازه می داد در کمترین زمان و با بهره گیری از حداقل امکانات٬ سربازان سابق را به فراگیری یک مهارت خاص و مورد نیاز و ضروری و فوری جامعه هدایت کرد. در این روش که ابتدا در کشور آلمان و سپس در روسیه٬ مجارستان٬ لهستان و برخی از کشورهای اروپایی رایج شد هریک از مهارتها را با تمام مولفه های آن اعم از هدف٬ روشها٬ امکانات و برنامه های آن یک پودمان (Module ) نامیدند. نتیجه کار این بود که هر فرد هر مهارتی را فرا می گرفت بلافاصله در همان مهارت توسط دستگاههای اجرایی کشور به کار گرقته می شد و مهارت به دست آمده را در عمل به کار می برد. اما از آنجا که تشنگی جوانان جویای کار به کسب مهارتهای بیشتر و ارتقای سطح علمی و مهارتی و قرار گرفتن در چرخه نظام ارشدیت با گذراندن تنها یک پودمان رفع نمی شد٬ راه ادامه تحصیل فارغ التحصیلان دوره های پودمانی و کارجویان٬ به دوره های بالاتر نیز باز شد و امروز شیوه پودمانی در اغلب کشورهای اروپایی از جمله آلمان٬ انگلستان٬ اسپانیا و مجارستان تا بالاترین سطح که دکتری حرفه ای نامیده می شود ادامه دارد.
در کشور ما نیز پس از پایان جنگ تحمیلی ۸ ساله و خرابی های بیش از حد شهرهای جنگ زده٬ وضعیتی مشابه کشورهای اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم پیش آمد... ولی چون تعریف پودمان در بین مردم چندان روشن نبود و حتی متصدیان امر نیز از این مفهوم برداشتهای متفاوت داشتند٬ و از طرف دیگر٬ تب ورود به دانشگاه بین جوانان و بخصوص خانواده های آنان خیلی بالا بود و به هیچ وجه فروکش نمی کرد و جوانان تنها یک آرزو داشتند که در کنکور پذیرفته شوند و شیوه کنکور هم یک شیوه قدیمی و سنتی و جا افتاده بود که هیچ تغییر یا اصلاحی را نیز در آن نمی پذیرفتند٬ این نظام مورد استقبال قرار نگرفت. ناگزیر دوره های علمی - کاربردی و دوره های پودمانی در نطفه عقیم ماند و مردم حتی از دوره های کاردانی کشاورزی نیز استقبال نکردند و تعداد معدودی از برنامه های کاردانی فنی نیز باشکست مواجه شد.
تا اینکه ده سال پیش مجددا راه چاره برای تامین نیاز کشور به کاردانها و کارشناسان حرفه ای٬ آموزش از طریق آموزش های علمی - کاربردی پیشنهاد شد که بلافاصله شورای آموزش های علمی - کاربردی تشکیل و در نخستین جلسات خود آیین نامه آموزش های علمی - کاربردی پودمانی را تصویب و در تاریخ ۲۸/۳/۱۳۷۶ با امضای معاون رییس جمهور به واحدهای مجری ابلاغ کردند و امروز پس از سالها ناظر بر اجرای این دوره ها هستیم که خوشبختانه مورد استقبال مردم قرار گرفته است که حتی سه برابر ظرفیت موجود٬ متقاضی برای گذراندن این دوره ها وجود دارد که امید است مورد استقبال دستگاههای اجرایی دولتی و بخش های خصوصی نیز برای تامین نیروی انسانی مورد نیاز خود در بلندمدت قرار گیرد.
نتایجی که از کشورهای صنعتی جهان از این نوع آموزشها به دست آمده است نشان دهنده مطلوبیت این نظام در بین توده مردم است که اگر راه ادامه تحصیل آنان باز نشود و یا تبدیل دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری حرفه ای به شیوه پودمانی که شرایط آن هم اکنون فراهم است باز نشود٬ این نظام هم با شکست مواجه خواهد شد.
لازم به ذکر است که چند مصوبه از طرف وزارت علوم٬ تحقیقات و فناوری در این مورد صادر و حتی به امضای وزیر ابلاغ شده است. ... در هیچ یک از این آیین نامه ها حتی در آیین نامه اولیه مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (جلسه ۳۶۹ مورخ ۱۷/۱۱/۱۳۷۴) هیچ محدودیتی برای ایجاد دوره های علمی - کاربردی و دوره های پودمانی تا بالاترین سطح آموزش عالی وجود ندارد.
سخن آخر٬ جمع بندی و نتیجه گیری
در اغلب کشورها٬ آموزشهای علمی - کاربردی بخش مهمی از نظام آموزش عالی کشور را تشکیل می دهد (دائره المعارف آموزش عالی جلد ۱ صفحه ۷۹)٬ ولی در کشور ما این آموزشها به دلایل اجتماعی٬ فرهنگی و اقتصادی و طرز فکر خاص دانش آموختگان نظری و عدم ارتباط صحیح دستگاههای اجرایی با نظام آموزشی علمی - کاربردی٬ هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است. تسری آیین نامه ها و مقررات آموزشی نظام نظری به دوره های علمی - کاربردی که ویژگی های خاص دارد٬ فرهنگ مدرک گرایی در جامعه و تب قبولی در کنکور و نقش نمره در موفقیت های علمی و شایسته سالاری فقط در نظام آموزش نظری و محدود کردن دوره های علمی - کاربردی ایران فقط به کاردانی و دوره های کوتاه مدت فنی و حرفه ای٬ موجب این عقب ماندگی نسبت به کشورهای پیشرفته است. بدون هیچ تعصبی برای حل همه مشکلات و رفع این موانع راه حل داریم. از ما بپذیرید تا به برکت انقلاب اسلامی ایران به آن جامه تحقق بپوشانیم.
------
توضیح: اینجانب علیرضا قراباغی با برخی از نظرات مطرح شده توسط جناب آقای دکتر نائینی موافق نیستم و به ویژه نتیجه گیری ایشان را نادرست می دانم. اگر آقای دکتر نائینی فرصتی برای مصاحبه داشته باشند٬ این موارد را خدمتشان مطرح خواهم کرد.
در شماره ۱۷۶ هفته نامه جامع مورخ ۴/۲/۸۶ قسمت اول مقاله ای به قلم دکتر سید محمد کاظم نائینی با عنوان "سیاستها، رویکردها و راهبردهای آموزشهای علمی - کاربردی در مقایسه با آموزشهای نظری در بخش تحصیلات تکمیلی" به چاپ رسیده است. در این مقاله که بخشها و پاراگرافهایی از آن دقیقاً با مقاله "دوره های آموزش علمی - کاربردی در آموزش عالی" که قبلاً به قلم آقای تقی بینقی مدیر آموزش موسسه آموزش عالی وزارت نیرو و آقای سعیدی رضوانی در جلد اول دایرة المعارف آموزش عالی به چاپ رسیده بود مطابقت دارد، مباحث زیر مطرح شده است:
۱- تعریف رسمی آموزشهای علمی - کاربردی
۲- تفاوت آموزشهای علمی - کاربردی با آموزشهای فنی - حرفه ای
۳- تفاوت آموزشهای علمی - کاربردی با آموزشهای نظری
۴- اصول برنامه ریزی آموزش های علمی - کاربردی
۵- نظام آموزشی دوره های علمی - کاربردی
قسمتهایی از این مقاله در اینجا ذکر می شود:
۱- تعریف رسمی آموزشهای علمی - کاربردی: آموزش های علمی - کاربردی در مفهوم عام، آنگونه که شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک مرجع قانونگذاری تعریف کرده است، "آموزشهایی است که با هدف ارتقاء و انتقال دانش کار، ایجاد مهارتها، افزایش بهره وری، به هنگام کردن و ارتقای معلومات و تجارب شاغلان، رشد استعدادهای بارز و به فعلیت درآوردن استعدادهای نهفته برای تصدی مشاغل و حرف گوناگون انجام می شود تا توانایی افراد را برای انجام دادن کاری که به آنان محول می شود به سطح مطلوب برساند." (مصوب جلسه ۳۶۹ مورخ ۱۷/۱۱/۱۳۷۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی)
این تعریف ممکن است رسا و جامع نباشد ولی مانع آن است که آموزشهای علمی - کاربردی را منحصر به گروهی خاص و یا محدود تنها به دوره کاردانی نماید. این تعریف به ادعای کسانی که آموزشهای علمی - کاربردی را جزئی از آموزشهای فنی و حرفه ای می دانند و دوره آن را تنها به دوره کاردانی محدود می کنند مهر ابطال می زند.
در تبصره ذیل این ماده قانونی آمده است: "آموزشهای علمی - کاربردی اعم از آموزشهایی است که به نام آموزشهای فنی و حرفه ای خارج از نظام آموزش رسمی و آموزشهایی که در قالب نظام آموزش رسمی کشور در یکی از مقاطع سلسله مراتب آموزشی اجرا و به دریافت مدرک تحصیلی منجر می شود."
و این اهداف فقط در یک مقطع خاص یا یک دوره کوتاه تامین نمی شود. ناگزیر از سطح کاردانی فراتر می رود و به سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد و حتی دوره های دکترای حرفه ای می رسد. از این رو در ماده ۴ این مصوبه به صراحت آمده است که: "آموزشها و پژوهش های علمی - کاربردی در کلیه سطوح و مقاطع تحصیلی و مهارتی اجرا می شود و تا بلندترین سطوح تخصصی حسب نیاز ادامه می یابد."
۲- تفاوت آموزشهای علمی - کاربردی با آموزشهای فنی - حرفه ای: آموزشهای علمی - کاربردی در مفهوم خاص کاملاً از آموزشهای فنی - حرفه ای متمایز می شود. مهمترین وجه تمایز آنها، تفاوت در نوع مهارت دانش آموختگان این دو نظام آموزشی است. بروندادهای نظام فنی - حرفه ای بیشتر از مهارتهای یدی برخوردارند اما بروندادهای نظام علمی - کاربردی علاوه بر مهارتهای یدی به واسطه آشنایی با مبانی علمی حرفه و شغل، از مهارتها و تواناییهای ذهنی نیز برخوردارند و بنابراین قابلیت تصدی مشاغل سطوح بالاتر را دارند (دائرة المعارف آموزش عالی).*
برای روشن شدن بحث اشاره ای به دسته بندی مشاغل می کنیم: سازمان بین المللی کار، مشاغل مرتبط با صنعت را در شش سطح دسته بندی کرده است (ILO 1990): سطح غیرماهر، سطح نیمه ماهر، سطح ماهر، سطح فن ورز(کاردان)، سطح فناور(مهندسی)، سطح خبره و متخصص فناوری(تکنولوژیست). به جز سطح غیرماهر که نیازمند آموزش خاص نیست بقیه سطوح با توجه به فعالیتی که از آنان انتظار می رود به درجاتی از آموزش نیاز دارند.
سطح کارگر ماهر در حد پایان تحصیلات متوسطه٬ سطح فن ورز در حد کاردانی٬ سطح فناور در حد کارشناسی و سطح خبره و متخصص در حد کارشناسی ارشد و دکتری است. تا سطح کارگر ماهر که آموزشهای فنی و حرفه ای است٬ آموزشهای علمی - کاربردی متوجه ایجاد یک مهارت برای یک شغل معین است. ولی از سطح کاردانی به بالا٬ ضمن آموزش مهارتهای یدی به مهارتهای ذهنی مانند مهارتهای تشخیصی و حل مسئله نیز پرداخته می شود و لذا آموزش اصول و مبانی علمی حرفه نیز وارد محتوای آموزشی می شود (آموزشهای علمی - کاربردی منشور دانشگاه جامع علمی - کاربردی).
۳- تفاوت آموزشهای علمی - کاربردی با آموزشهای نظری: آموزشهای علمی - کاربردی از این نظر که معطوف به شغل است با آموزشهای فنی و حرفه ای ارتباط دارد و از آنجا که به مبنای علمی شاغل توجه دارد و به رشد ابعاد تربیتی٬ آمادگی جسمی و روحی و شکوفایی استعدادها و هدایت آنها می اندیشد٬ با آموزشهای عالی نظری٬ فصل مشترک دارد و علاوه بر آن آموزشهای علمی - کاربردی واجد ویژگی های دیگری است که آن را از آموزشهای نظری متمایز می کند. این ویژگیها عبارتند از:
۱) در آموزش های علمی - کاربردی هدف٬ تربیت نیروی انسانی برای کار در یک شغل خاص است اما در آموزش های نظری مرسوم دانشگاهی٬ هدف ایجاد توانایی های عام برای طیف به نسبت وسیعی از مشاغل ممکن است. ما در نظام علمی - کاربردی فرد را برای پرورش ماهی٬ مرغ٬ گاو و نظایر آن تربیت می کنیم و در این کار به تایید جهاد کشاورزی که مجری این دوره ها است موفق هستیم٬ اما در نظام مرسوم دانشگاهی فرد را برای تخصص در دامپروری به طور عام تربیت می کنیم. این دو لازم و ملزوم یکدیگرند.
۲) در آموزش های علمی - کاربردی هدف تربیت افراد بهره بردار است ولی در آموزش های نظری هدف ایجاد تفکر خلاق و طراحی و تحقیق در نظام تعلیم و تربیت است. در این فرایند٬ تحقیق و طراحی و ساخت توسط دانش آموختگان نظری صورت می گیرد. بهره برداری بهینه٬ نگهداری و تعمیر متعلق به دانش آموخته علمی - کاربردی است که این دو چوندو بال یک پرنده به کار و کوشش حیات و قدرت پرواز می بخشند. آموزش های دانشگاهی نظریه های علمی را می پرورانند و توسعه می دهند. اما آموزش های علمی - کاربردی فرصتی برای به عمل درآوردن نظریه هاست (UNESCO 1997).
۳) آموزش های علمی - کاربردی آن دسته از آموزشهای مهارتی است که در مقاطع بالاتر از آموزش متوسطه٬ در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی اجرا می شود و هدف آن تربیت نیروی انسانی ماهر، کاردان، کارشناس، مهندس فناوری و تکنولوژیست است برای کار در بخشهای صنعتی، کشاورزی و خدماتی. آموزش های نظری آن دسته از آموزش هایی است که در جهت رشد همه جانبه علمی و پژوهشی کشور و گسترش مرزهای دانش و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
۴) نظام آموزش علمی - کاربردی از نظر الگوی برنامه ریزی آموزشی و درسی، اجرای برنامه های آموزشی و تاکید بر اشتغال زایی و ارتباط با دستگاههای اجرایی با دوره های مرسوم دانشگاهی تفاوت دارد.
- برنامه های آموزشی و درسی علمی - کاربردی را معمولا دستگاههای اجرایی مطابق نیاز خود تهیه می کنند و برای تصویب به شورای برنامه ریزی پیشنهاد می کنند و این الگویی خاص در تعریف دوره٬ تجزیه و تحلیل شغل است. اما در آموزش های نظری برنامه ها را استادان متخصص در گروه های برنامه ریزی علوم انسانی٬ پزشکی٬ فنی و مهندسی٬ کشاورزی٬ هنر٬ دامپزشکی و تربیت معلم تهیه و تدوین می کنند و تعیین کننده ساختار و محتوای درسها٬ ساختار دانش است.
اما دوره های آموزشی علمی - کاربردی به طور معمول با استفاده از امکانات آموزش مالی و تدارکاتی دستگاههای متقاضی به اجرا در می آیند و محیط آموزشی آنها همان محیط کار است و تدریس دروس تخصصی اغلب توسط کارشناسان و خبرگان شاغل در دستگاههای اجرایی صورت می گیرد. اما آموزشهای نظری و مرسوم دانشگاهی با بودجه و امکانات دولتی در دانشگاهها صورت می گیرد و مدرسان و استادان منحصرا اعضای هیات علمی دانشگاهها هستند که صلاحیت عمومی و علمی آنها مورد تاکید هیات ممیزه دانشگاهها است. در کشورهای توسعه یافته بدنه اصلی نیروی انسانی شاغل را کارگران ماهر٬ کاردان و کارشناسان علمی - کاربردی تشکیل می دهند و در نظام آموزشی آنها آموزش و تربیت این گروه در درجه اول اهمیت قرار دارد. ولی فعلا در کشور ایران و دیگر کشورهای نظیر٬آموزش های نظری در درجه اول اهمیت است و آموزش های علمی - کاربردی هنوز جایگاه خود را به دست نیاورده است.
- خاصیت اشتغال زایی یک وجه تمایز دیگر آموزش های علمی - کاربردی از آموزش های نظری است. در این نظام تعریف دوره ها بر اساس نیاز دستگاههای اجرایی و بازار کار صورت می گیرد و محتوای دوره ها اصولا کاربردی است٬ محیط اجرا٬محتوا و ویژگیهای مدرسان همگی دارای خصوصیات اشتغال زایی است ولی ما در آموزش های نظری هیچگاه آنگونه که باید به مشاغلی که دانش آموختگان باید احراز کنند نمی اندیشیم و بسیاری از دانش آموختگان معمولا به شغلهایی مشغولند که با تخصص علمی آنها متجانس نیست.
۴- اصول برنامه ریزی آموزش های علمی - کاربردی: الف) به کار بردن نظریه های علمی و مکتسبات فنی در جهت رشد توانایی های عملی ب) برقراری پیوند و هماهنگی میان آموزش و پژوهش کاربردی و نیازهای شغلی ج) انعطاف پذیر کردن برنامه های آموزشی و پژوهشی کاربردی به تناسب تحولات علوم و فنون د) آماده سازی و تربیت تدریجی و مستمر افراد برای اشتغال آنها در حیطه شغلی خاص یا طیفی از مسایل همگون ه) طراحی این آموزشها به نحوی که فارغ التحصیلان هریک از مراحل و مقاطع مختلف٬ دارای کارایی لازم برای اشتغال باشند و امکان بازگشت به آموزش با ادامه آن برای آنها فراهم باشد. و) کارآموزی و کسب مهارتهای شغلی با برنامه ریزی هماهنگ ز) توجه به تناسب و هماهنگی بین دانش و مهارت در هر دوره و در هر سطح و پیوستگی و انسجام بین مقاطع در دوره های مختلف ح) قرار گرفتن آموزش های علمی - کاربردی به عنوان یکی از شروط اصلی ارتقای شغلی در مشاغل تخصصی و به تناسب آن متحول کردن نظام اشتغال و دستمزد
با این اصول که مصوب جلسه ۳۶۹ مورخ ۱۷/۱۱/۱۳۷۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی است هرگز نمی توان دوره های علمی - کاربردی را به دوره های کاردانی و کوتاه مدت محدود کرد چون در ماده ۴ این مصوبه به صراحت آمده است.
۵- نظام آموزشی دوره های علمی - کاربردی: شورای عالی برنامه ریزی وزارت عتف تا کنون چهار نظام آموزشی برای اجرای دوره های علمی - کاربردی تصویب و ابلاغ کرده است که عبارتند از:
۱- نظام آموزشی علمی - کاربردی پودمانی
در تعریف رسمی و مصوب، نظام پودمانی شکلی از آموزشهای منفصل است که در آن مهارتهای شغلی در قالب پودمانهای مستقل به فراگیران آموزش داده می شود. هر یک از پودمانها٬ مهارت خاص و مستقلی را ایجاد می نماید و در عین حال در کنار سایر پودمانها منجر به ایجاد مهارت جدید می شود و در نهایت می تواند منجر به مدرک رسمی یک دوره تحصیلی شود(مصوبه جلسه ۳۸۱ مورخ ۱۱/۷/۱۳۸۳ شورای عالی برنامه ریزی). در این نظام هر پودمان از چند واحد درسی تشکیل شده و جمع پودمانهای هر دوره بین ۸ تا ۱۲ پودمان و طول دوره نامحدود است.
در تعریف جهانی پودمان (به معنی ماجولار Modular) عبارت است از یک بسته آموزشی و پژوهشی مستقل و خودمحتوا از یک نظام آموزشی٬ که ساختار آن برپایه موضوعات خوش تعریف استوار است. وسعت، حدود و دامنه هر پودمان به مواد و موضوعات آن ارتباط دارد.
(قسمت بعدی در شماره ۱۷۷ نشریه جامع منتشر خواهد شد و بخشهایی از آن به اطلاع عزیزان خواهد رسید.)
--------
* توضیح اینجانب: این شیوه ارجاع دادن نادرست است. این بندهای مقاله همچنان که گفته شد از مقاله قبلی آقای بینقی برداشته شده است. اشاره به دائرة المعارف آموزش عالی بدون ذکر نام نویسنده مقاله اصلی٬ ذکر مبهم این ارجاع در وسط یک بند٬ و به ویژه ارجاع دادن صرفا یک بند از مقاله به مرجع مورد استفاده (در حالی که بخش اعظم مقاله نیازمند ارجاع به همان یک مرجع است) صحیح به نظر نمی رسد.