ضریب نفوذ اینترنت در ایران چند درصد است؟

ضریب نفوذ (Penetration) اینترنت تعداد کاربران به کل جمعیت را بیان می کند. برخلاف ضریب نفوذ تلفن همراه که به دلیل نوع استفاده فردی و انحصاری تلفن همراه نسبتا آسان به دست می آید٬ برای محاسبه ضریب نفوذ اینترنت با دو مشکل روبرو هستیم:

۱- تعداد کاربران اینترنت را چگونه می توان تخمین زد؟ آیا تعداد رایانه ها و مودم ها یا خطوط ارائه کننده سرویس اینترنت یا مشترکین شرکتهای ارائه کننده اینترنت را می توانیم بشماریم؟ و آیا به فرض چنین شمارشی٬ آن را می توان ملاک قرار داد؟ می دانیم که بسیاری از استفاده کنندگان از اینترنت در ایران٬ با خرید کارت وارد شبکه می شوند٬ از کافی نت ها استفاده می کنند٬ یا از طریق یک اتصال در محل کار خود به صورت شبکه ای به اینترنت متصل می شوند. نمونه برداری از جمعیت نیز چندان پاسخگو نیست زیرا شکاف دیجیتالی در کشور ما بین شهر و روستا٬ زن و مرد و سنین مختلف بسیار متفاوت است و گذشته از آن٬ هنوز دادن پاسخ های آماری صحیح به فرهنگ عمومی تبدیل نشده است.

۲- اصولا به چه کسی کاربر اینترنت می گوییم؟ آیا کسی که هر از گاهی به اینترنت سرک می کشد٬ کاربر محسوب می شود؟ ملاک ما در این مورد مثلا ۲ ساعت ارتباط در هفته است؟ یا فرضا یک ساعت در روز؟

با درنظر گرفتن این مسایل شاید بتوان ظرفیت اینترنت ایران و عادتهای کاربران را مبنای مناسبی برای محاسبه ضریب نفوذ اینترنت دانست. کاربر اینترنت معمولا ایمیل خود را روزانه کنترل می کند٬ با دوستان خود چت می کند٬ جستجویی انجام می دهد٬ مطلبی می نویسد و به چند سایت خبری یا تخصصی سر می زند. شاید این کارها به طور متوسط یک ساعت در روز وقت بگیرد. پهنای باند هم در حال حاضر ۴ گیگا بیت در ثانیه ذکر شده است که به طور متوسط با سرعت ۶۴ کیلوبیت در ثانیه در اختیار کاربران قرار می گیرد. البته خطوط E1 و Dial up از طریق خطوط آنالوگ یا ارتباط از طریق ADSL هر یک ویژگیها و ظرفیت های متفاوتی دارند. اما برای تخمین می توان فرض کرد که ۶۴۰۰۰ انشعاب (حاصل تقسیم 4Gbps بر 64Kbps) به وجود آید که با در نظر گرفتن نسبت همزمانی یعنی contention ratio ٬‌ هر یک از این انشعابات فرضی به ۱۰ خط سرویس بدهد و با هر یک از این خطوط در هر لحظه٬  ۲ نفر به اینترنت متصل باشند.

با ضرب این سه عامل می توان گفت در هر لحظه امکان ارتباط ۱۲۸۰۰۰۰ نفر فراهم می شود. اما شاید حدود ۳۰٪ از این ظرفیت٬‌ برای VOIP و تهیه پشتیبانی ها صرف می شود و بین کاربران توزیع نمی گردد. با کسر این مقدار به عدد ۸۹۶۰۰۰ می رسیم. از طرف دیگر با در نظر گرفتن امکان cashing و استفاده از مطالب ذخیره شده در حافظه٬ لازم است حدود ۵٪ به این رقم بیافزاییم. پس مبنای جدید ما ۹۴۰۸۰۰خواهد شد. حال اگر استفاده از اینترنت توسط هر یک از این انشعابات را به طور متوسط ۱۰ ساعت در شبانه روز فرض کنیم و هر فرد نیز روزانه یک ساعت از اینترنت استفاده کند٬ تعداد کاربران حدودا ۹۴۱۰۰۰۰ نفر خواهد شد.

با این محاسبات تقریبی که طبعا دقیق نیست٬ و با تقسیم عدد حاصل به جمعیت ۷۰ میلیونی٬ ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۱۳٪ می شود که به نظر خوشبینانه می آید. با اینحال انتظار می رود همچنان که در برنامه چهارم توسعه خواسته شده است٬ ضریب نفوذ اینترنت در پایان آن برنامه و با در نظر گرفتن رشد جمعیت به ۳۰٪ برسد. البته لازم است سرعت اینترنت و نیز پایداری شبکه و سهولت دسترسی به آن به حد مطلوب و قابل قبولی رسیده باشد.

مقایسه ضریب نفوذ اینترنت در کشورهای مختلف نشان می دهد که حتی رسیدن به عدد ۳۰٪ نیز چندان رضایت بخش نیست. به استناد سایت میزان جمعیت و آمار جهانی کاربری اینترنت٬ گرچه در حال حاضر ما از کشورهایی نظیر افغانستان و آذربایجان و حتی هند و اندونزی وضعیت بهتری داریم٬ اما چین با جمعیت میلیاردی خود چندان از ما عقب تر نیست و علاوه بر همه کشورهای پیشرفته جهان٬ چندین کشور آسیایی نظیر کره و سنگاپور و مالزی و نیز اکثر کشورهای خاورمیانه از حد مطلوب ما هم جلو ترند.

توضیح: در تهیه این گزارش از مباحثه ایتنا در این زمینه استفاده کرده ام.