جناب آقای سید علیرضا حجازی ٬ در ادامه بحث مسئولانه خود در مورد مالکیت معنوی ٬ مطلبی در وبلاگ مقالات فاوا درج کرده اند که حیفم آمد در اینجا آن را در معرض دید سروران عزیزم قرار ندهم:
در نگاهی واقع بینانه می توان دریافت که آثار تحقیقی و علمی به مثابه فرزندان یک محقق هستند و برای هیچ پژوهشگری قابل تحمل نیست که شاهد نادیده گرفته شدن ارزش آثار خلق شده خود توسط دیگران باشد. معمولاً چیزی که سبب اصلی رنجش خاطر پژوهشگران می شود، استفاده نادرست و به عبارت دقیقتر سرقت آثار آنان توسط دیگران و انتشار مجدد آنها به نام افراد دیگر است. هیچ محقق سخاوتمندی را نمی توان یافت که از انتشار قانونی آثار خود ناخرسند باشد و از این که دیگران نامی از او در آثار خود برده باشند، ناراحت باشد. مشکل از زمانی آغاز می شود که دیگران بدون اجازه بخش ها و حتا گاهی اوقات تمام اثر فردی را به نام خود در جای دیگری منتشر می سازند.
چنین اعمالی پیش از هر چیز بر خلاف وجدان بیدار انسانی بوده و زمینه ساز دلسردی محققان و نا امیدی از انتشار عمومی آثار علمی خویش است. وقتی یک پژوهشگر ببیند سرقت از آثار او به آسانی صورت می گیرد و هیچ منع قانونی برای سارق وجود ندارد و حتا هیچ نهادی مسوول پیگیری این سرقت نیست، نمی توان انتظار داشت که برای انتشار آثار بعدی خود علاقه و رغبت چندانی داشته باشد. سرخوردگی و دلسردی حاصل از چنین اقدام هایی اولین پیامد ناخوشایند سرقت آثار علمی است.
از سویی دیگر، هنگامی که سرقت آثار علمی در یک جامعه به یک عرف و رفتار متداول تبدیل می شود و زشتی و ناپسند بودن خود را از دست می دهد، ناخواسته عادتی زشت و ناشایست جایگزین یک رویه اخلاقی و مبتنی بر ارزش های انسانی می گردد. همین امر منجر به پیامد بدتری می شود که عبارت از ”در جا زدن های علمی“ یک جامعه است. هنگامی که عادت کپی برداری در یک جامعه حاکم شود، دیگر محتوای علمی و ادبی جدیدی در آن جامعه تولید نمی شود و همگان چشم به دست و دهان یکدیگر می دوزند تا به محض شلیک کلمه ای از سوی فردی آن را در رسانه ها و مکتوبات خود بازگویی یا بازنویسی کنند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان مسایل اجتماعی این بزرگترین آفت و عامل در عقب ماندگی یک جامعه است، به ویژه جوامعی که قصد پیشرفت و توسعه دارند، آن هم از نوع پایدار!
در واکنشی طبیعی به این ظلم آشکار و ناسپاسی علمی، گروهی از پژوهشگران خود دست به کار می شوند و با مچ گیری از کپی کاران و سارقان آثار خود به هر وسیله ای که بتوانند زمینه رسوایی و شرمندگی سارقان را فراهم می کنند. این اقدام ها که از شکایت های رسمی و غیر رسمی آغاز و در نهایت به طرح دعاوی حقوقی در محاکم ذیصلاح منجر می شود٬ در اغلب موارد در بردارنده احقاق حق واقعی و مورد نظر صاحبان آثار علمی نیست. البته گاهی با دقت نظر و نکته سنجی دستگاههای قضایی به ویژه زمانی که موضوع جدی تر است و به عنوان نمونه پای حقوق مادی و معنوی یک نرم افزار در میان است، تا حدودی به تأدیه حقوق از دست رفته می انجامد.
اما زمانی که فرایند دادرسی راضی کننده نیست و یا در پایان به حکم و نتیجه سزاواری نمی رسد، چه چاره ای برای پدیدآورنده اصلی اثر جز ناله و نفرین باقی می ماند؟ ناخرسندی و نارضایتی قلبی از این اقدام و آثار مخرب روحی و روانی ناشی از آن دیگر چه رمق و توانی را برای فرد پژوهشگر باقی می گذارد تا به آفرینش آثار بعدی بپردازد؟
اگر به این موضوع از دیدگاهی دانشگاهی نگاه کنیم و آثار سوء ناشی از کپی برداری ها در محیط های دانشگاهی را مورد توجه قرار دهیم، با جنبه ها و ابعاد دیگری رو به رو می شویم که مهمترین آنها از بین بردن روحیه پژوهش در جوانان و دانشجویان است. بسیاری از اساتید دانشگاه ها به لحاظ احساس تکلیف وانضباط فردی و نیز وظیفه شناسی دانشگاهی خود را مکلف به جلوگیری از کپی برداری غیر مجاز آثار علمی می دانند و با افتخار تمام به این حس تعهدپذیری خویش مباهات می کنند. شکی نیست که این نگرش یا اقدام آنان در جای خود مورد احترام بوده و حتا قابل تقدیر است. اما موضوع رعایت کپی رایت در کشورهایی مانند کشور ما مانند یک تیغ دو لبه عمل می کند.
از یک سو باید از سرقت های علمی که رفتاری کاملاً ناشایست می باشد، جلوگیری نمود؛ اما از سویی دیگر باید پذیرفت که بسیاری از دانشجویان هنوز به دلیل آگاهی اندک از حوزه و رشته تحصیلی خود آنقدر محتوای ذهنی و فردی در اختیار ندارند که بر اساس آنها به خلق آثار علمی دست بزنند. توانایی ها و استعدادهای افراد متفاوت است و نمی توان از همه انتظار نبوغ یا نوآوری داشت. در اینجا یک ضرورت اساسی مطرح می شود و آن این که دانشجویان و به ویژه جوانان در مراحل نخستین فعالیت های پژوهشی خویش نیازمند راهنمایی مشوقانه و دلسوزانه اساتید خویش هستند و برخورد قهر آمیز با آنها تنها به دلیل رو نویسی از روی یک مقاله نه تنها باعث رشد انگیزه های علمی در آنان نخواهد شد، بلکه آنان را از تمامی موضوعات علمی و دانشگاهی متنفر می نماید و نگرش آنها را به نقش والای اساتید خویش به شکلی کاملاً منفی در می آورد.
شایسته این است که ضمن یادآوری ناپسند بودن کپی برداری و عدم ذکر منابع و مآخذ در آثار علمی، با مهربانی و عطوفت پدرانه یا مادرانه آنان را به مطالعه بیشتر علاقمند نماییم و آنان را تشویق به نوآوری و آفرینش ایده های جدید کنیم. باید پذیرفت مچ گیری و شرمنده ساختن جوانان با در نظر گرفتن شرایط سنی آنان نمی تواند نتایج مثبت و مورد نظر اساتید آنان را در پی داشته باشد.
جوان دانشجویی که در یک محیط دانشگاهی حضور یافته و حداقل مانند بسیاری از هم سن و سالان خود جذب بخش های آلوده جامعه نشده است، از امتیاز بزرگی برخوردار شده است که همانا مشارکت در عرصه های علمی و پژوهشی است. نباید ناخواسته و فقط با هدف صیانت از آثار علمی این قشر بااستعداد جامعه را از محیط های علمی گریزان کنیم و در شرایطی که هیچ کس خود را ملزم به رعایت کپی رایت نمی داند، آنان را روانه محیط های فاسد و ناشایست کنیم.
فراموش نکنیم که رشد ارزشهای انسانی در جامعه به ما کمک می کند اولاً هر فرد شخصاً خود را مسوول رعایت کپی رایت بداند و ثانیاً اساتید و مربیان جامعه نیز با بذل عنایت خویش و در پیش گرفتن رفتاری مهربان و محبت آمیز٬ دانشجویان و شاگردان جوان خود را به پژوهش و نوآوری علاقمند سازند. داشتن دیده خطاپوش از اصول والای انسانی است. به قول این ضرب المثل چینی: ” به جای آنکه تاریکی را نفرین کنیم، بهتر است شمعی روشن کنیم.“ چنین بادا.
بحث کپی رایت که بخشی از آن در نوشته آیا از ترکیب غیرمرتبط چند مقاله ٬ مقاله جدید تولید می شود؟ مطرح شده بود٬ با همکاری استاد محترم جناب آقای سید علیرضا حجازی ٬ ابعاد عمیق تر و گسترده تری یافت و امید می رود که با تاکید همگان بر این موضوع٬ این معضل در جامعه علمی ما برای همیشه حل شود زیرا کپی برداری ها بجز از بین بردن وجدان علمی و ضایع کردن تلاش تولیدکنندگان علم و دلسرد کردن استادان و پژوهشگران، حاصل دیگری ندارد. این یک خطر واقعی برای مملکت است که باید با آن مقابله کنیم. متاسفانه سرقت علمی نه تنها دانشجویان، بلکه استادان و مقامات را هم در بر گرفته است و قبح آن به عنوان یک کار ناشایست و ضد ارزش کمرنگ شده است.
جناب آقای حجازی در مطالب خود فرموده اند: